Korte geschiedenis van...

laatst bijgewerkt: op    05-01-2021      

...de stad Vianen

...de familie Van Zijl in Vianen

Een deel van de familie van Zijl is nauw verbonden met het van oorsprong Zuid-Hollandse stadje Vianen.

De eerste Van Zijl die in relatie tot Vianen wordt genoemd is Willem Claeszoon van Zijl (± 1500), getrouwd met Jutte Florisdochter. Hij was brouwer en leenman van land in Helsdingen, een buurtschap onder Vianen. Hoogstwaarschijnlijk is hij de zoon van Claes van Zijl uit Leiderdorp (getrouwd met Margriet Gerijts.

De relatie van het geslacht Van Zijl met dat van Brederode ligt bij achterkleinzoon Cornelis Willemszoon. Die was secretaris van Vianen en trouwde met Heilwig Joosten van Brederode.

Veel moeilijker is de lijn die moet leiden naar Rokus Jansze van Zijl. Die trouwt in 1726 in Vianen met Jannigje Kemp.  De bewijzen van een aansluiting met bovenstaande Van Zijl-en zijn nog niet gevonden. (zie ook:  

tak van Zijl - Vianen / Schalkwijk

Hun zoon Nicolaas heeft in Vianen een stalhouderij en kleinzoon Gerrit wordt er aangesteld als brugwachter van de Vlotbrug over het Zederikkanaal (zie onderaan deze pagina).

Een andere van Zijl die zijn stempel op het Viaanse leven drukte was Joost. Hij was kastelijn van het Zwijnshoofd, een logement bij de Landpoort. Diligences uit Utrecht hadden hier hun vaste plek om te stoppen, paarden te verversen en zich in het logement 'op te knappen'. In het boek ''Hoe onze vaderen zich moesten behelpen' -zich afspelend rond 1839- wordt Joost divese malen genoemd.

 

Historie in het kort

De eerste bewoners in het gebied van Vianen waren gevestigd in Zijderveld, ± 3400 jaar geleden. Door de telkens optredende overstromingen raakte het gebied vervolgens ontvolkt, totdat rond 1000 na Christus definitieve nederzettingen ontstonden.

De eerste kerk werd gebouwd in de buurtschap Gasperden, later Hagestein genoemd.
Verder ontstonden bewoonde kernen in wat nu genoemd wordt Helsdingen, Everdingen, Zijderveld en Vianen.

Kasteel Batestein in Vianen. De naam zou een verwijzing zijn naar de echtgenote van Hendrik van Brederode: Beatrijs = Beate= Bate, samengevoegd met stein = ''plaats van''

Van Brederode komt uit een adellijk geslacht dat in de middeleeuwse geschiedenis van Holland een grote rol speelde. Het ontleent zijn naam aan de heerlijkheid en het voormalige kasteel bij Santpoort in Noord-Holland. De familie bezat echter tot in de 17e eeuw huizen in Vianen. Van Brederode neemt een plek in tussen de hoge en de lage adel. Hij is daarom bijzonder geschikt als leider van het Eedverbond der (lagere) edelen, bij de zoen tussen Philips en Margaretha van Parma.

De bezittingen van Brederode werden vaak in leen gegeven, onder andere aan leden van de familie Van Zijl / van Zijll. Zij waren onder meer burgemeester, drost en secretaris van -de lenen van- Vianen.

 

rechts: het stadhuis van Vianen,
een markant gebouw.

Een belangrijke gebeurtenis voor Vianen was het verwerven van het recht tot het houden van een markt twee maal per jaar. Hieruit is de thans nog steeds bestaande Paardenmarkt Vianen voortgekomen. Deze wordt gehouden 'de woensdag voor de tweede donderdag in oktober'.

Van 1331 tot 1335 stonden de kernen die thans samen de gemeente Vianen vormen, ook al onder gemeenschappelijk bestuur. Daarna waren het de heren van Arkel, Everdingen, Hagestein, Leerdam en Vianen die de dienst uitmaakten in de verschillende regio's. Tesamen vormden deze De Vijfheerenlanden.


Foto: © Moustache 

Vianen vrijstad

Met de heren van Brederode begon een bloeiperiode voor Vianen. In die tijd was Vianen tegelijk stad en staat en daarmee ook vrijstad. Vrijsteden vormden een vluchtplaats voor lieden van bedenkelijk allooi. De term 'naar Vianen gaan' is nog steeds synoniem voor "failliet" gaan.
Kasteel Batestein was in deze periode een van de mooiste kastelen van Nederland. Een groot deel van het kasteel werd in 1696 door brand verwoest. In de 19e eeuw werd het restant afgebroken en alleen de Hofpoort en een pompje herinneren nog aan de lang vervlogen glorieuze dagen van dit machtige bouwwerk.

Stadsrechten

Willem van Duivenvoorde wordt beschouwd als de bouwheer van Vianen. Deze verstrekte samen met Heilwich van Vianen het dorp zoveel privileges dat er gesproken kon worden van verkregen stadsrechten (1335/1336) (Het feest van 2010 is dan ook erg aan de vroege kant ;-)))
Vianen werd aangelegd als een vestingstad. De graaf van Holland kon hiermee in roerige tijden de bisschop van Utrecht verder onder druk zetten.
Ook Hagestein verwierf stadsrechten. Deze werden in 1382 verleend door de heren van Arkel. Tot 1405 is er sprake van de stad Hagestein. In dat jaar maakten de graaf van Holland, de bisschop van Utrecht en de heer van Vianen heel Hagestein (kasteel en woningen) met de grond gelijk. Hetzelfde lot was kasteel Everstein beschoren.

 

 

Het Middeleeuwse grondpatroon met rechte straten is op deze tekening duidelijk zichtbaar.

Stadspoorten

De stadsmuren die Vianen bescherming boden tegen aanvallen, bevatten uiteraard poorten om de burgers en handelaren door te laten. Er waren drie poorten: de Lekpoort aan de noordzijde van de Voorstraat, de Landpoort aan de zuidzijde van de stad en de Oostpoort aan het eind van de Langendijk. De eerste vermelding van Lek- en Landpoort was er al in 1372. Deze beide dienden ook als gevangenis. Pas in de 17e eeuw kwam de Hofpoort er bij. Slechts de Lekpoort hield stand: de andere zijn afgebroken.

Weeshuis

Sinds 1662 heeft Vianen een weeshuis, dat werd gesticht door Louise van Solms, de weduwe van Johan Wolfert van Brederode. Als onderkomen diende de Latijnse school, waar de wezen ook leerden lezen en schrijven. Als zij de juiste leeftijd hadden bereikt -dat wisselde in de loop der tijd- dan werden ze als goedkope arbeidskracht uitbesteed. Jongens leerden dan vooral ambachtsvakken als schoenlapper of kleermaker. In 1822 werd het weeshuis opgeheven, maar het gebouw deed in 1830 nog dienst als onderkomen voor een garnizoen soldaten, tijdens de Belgische Opstand. In de loop der 19e eeuw is het gebouw afgebroken: slechts de naam Weesdijk herinnert aan deze periode.

In 2010 vierde Vianen 750 jaar stad.

 


Het stadswapen
van Vianen

 

bron: www.vianen.nl

Vianen in 1832;
grondgebruik en eigendom

 

kijk voor 750-jaar Vianen stad op:
www.hetleveninvianen.nl

 

Ter gelegenheid hiervan kwam een vijftiental tijdschriften uit over de geschiedenis van Vianen.  

De vlotbrug over het Zederikkanaal, dat was gegraven olv Jan Blanken uit Vianen. Hij was tevens ontwerper van deze brug. Oorspronkelijk liep een voor de toenemende scheepvaart ongeschikte waterverbinding via onder meer de rivier Zederik. In 1824/'25 werd deze verbreed en zijn bochten afgesneden: zo ontstond het Zederikkanaal. Bestaande bruggen werden vervangen door vlotbruggen. Bij een ervan -in de buurt van de Blommendaalse molen- werd Gerrit van Zijl in 1826 aangesteld als brugwachter. De vlotbrug bestond uit een aantal pontons waarover een wegdek lag. Bij naderende schepen werd een deel van de brug weggevaren om de schepen te laten passeren. De brug deed dienst tot de opening van de eerste Lekbrug in 1936. 

klik voor vergroting
Klik voor een vergroting van de benoeming.

Er is ook een -vertaalde- tekstversie.

Herberg Het Zwijnshoofd

De naam Van Zijl is in Vianen ook verbonden met 'Het Zwijnshoofd'. Deze vanouds bekende uitspanning aan het einde der stad lag aan het begin van de Gorinchemse straatweg.

In het boek: 'Hoe onze vaderen zich moesten behelpen', wordt Joost van Zijl -de 'kastelijn' van deze herberg- 20x genoemd. Het boek is uitgegeven in 1917, maar speelt zich af in de periode rond 1839 (eerste spoorlijn).
In die tijd reden er nog vele diligens en omnibussen die de mensen vervoerden. Daar om stelt de schrijver (J. Breevoort): "Joost van Zijl voer daar wel bij. Hij kwam al even makkelijk aan het geld, als hij van zijn dochters afkwam. Alle vijf waren reeds gehuwd. De twee jongste een paar jaar geleden, bijna gelijktijdig. Grietje met een grutter uit Vianen en Mina met de zoon van een stalhouder uit Amsterdam.


Hotel Het Zwijnshoofd
afgebrand in 1936 - daarna nieuw opgebouwd

Een fragment uit dit boek: ''Toen de diligence voor het Zwijnshoofd stil hield, stond Van Zijl al aan de deur. Hij groette de uitstijgende passagiers zeer beleefd door de pet diep van het hoofd te nemen. Dat was nog geheel en al overeenkomstig den geest des tijds. Van Zijl had van zijn vader - - geleerd zeer beleefd tegen de klanten te zijn. Hij had het zo dikwijls moeten horen: "Joost, denk erom, je pet weegt geen 10 pond."
Van Zijl kende de meeste gastyen bij naam, want die maar eens den voet in het Zwijnshoofd had gezet, kon er niet alleen zeker van zijn dat de kastelijn hem volgende keer nog herkende, maar zelfs wist of mijnheer met of zonder suiker beliefde, rood of zwart lak prefereerde, de aardappelen hard of zacht gebakken wenschte."

Terug naar de tak Vianen terug naar de parenteel van Willem van Zijl uit Vianen.

Voor de parenteel van Jan van Zijl klik hier:
 
tak van Zijl - Vianen / Schalkwijk

Overige dorpen

Hagestein kwam onder de invloedsferen van de kerken van Utrecht, een aantal kapitaalkrachtige particulieren en de stad Dordrecht.
Everdingen, Zijderveld en Goilberdingen volgden de geschiedenis van het graafschap Culemborg.
De Franse tijd maakte een einde aan de onderlinge strijd tussen kerkelijke en wereldlijke machten en bracht wat rust voor de verschillende kernen. Everdingen en Zijderveld werden in 1820 vanuit Gelderland bij Zuid-Holland gevoegd. Ook Hagestein werd losgemaakt van het Utrechtse en ingedeeld bij Zuid-Holland.

In 2002 werd de gemeente Vianen -onder veel protest van de bevolking- toegevoegd aan de provincie Utrecht. Vanaf i januari 2019 is door herindeling de nieuwe gemeente Vijfheerelanden ontstaan. Naast Vianen behoren ook Zederik en Leerdam met hun kerkdorpen daartoe.

Spectaculaire vondst: massagraf

massagraf in Vianen, langs de stadsgracht / bron: gem. Vijfheerenlanden

 

Eind 2020 werd bij herstelwerkzaamheden aan de oude stadsgracht een massagraf ontdekt. In  eerste instantie leek het om slechts enkele skeletten te gaan, maar uiteindelijk werden er 75 blootgelegd. Nog onduidelijk is wat de aanleiding is geweest om zoveel mensen hier te begraven. Het blijkt te gaan om jonge jongens, die door geweld om het leven zijn gebracht.
Vermoedelijk gaat het om een gevecht tijdens de Stichtse Oorlog (1481-1483) of tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Vianen werd in 1567 door de Spanjaarden ingenomen. ''Als deze jongens toen zijn gesneuveld, is er formeel soprake van slachtoffers die bij het uitbreken van deze oorlog zijn gevallen,'' zo verklaart de gemeente voorlopig. Nader onderzoek met behulp van koolstofdatering zal daarover uitsluitsel moeten geven.

Stadsbier, gebrouwen tgv 750-jaar Vianen Stad

 

Stadsbier

 

'Bier, gebrouwen met liefde'. Dat is te merken als je het -witte- stadsbier Zanté drinkt. Speciaal gebrouwen ter gelegenheid van 750-jaar Vianen Stad. Met als extra toevoeging: 'Aanbevolen door Burgervaders en Stadsgenoten'. Te verkrijgen bij de plaatselijke horeca. Wij genoten hiervan bij -heel toepasselijk- restaurant De Vrijstad

 

je zou kunnen zeggen: 'Daarmee is de cirkel weer rond', want de eerst bekende Van Zijl in Vianen -Willem Claeszoon- was bierbrouwer.

.
Vianen 750-jaar Stad werd in 2010 uitgebreid gevierd.
Bij de oldtimerdag -een jaarlijks evenement- ging de groep op een 'historische opname'.

Foto: ??